مقدمه :
پوشاک بارزترین سمبل فرهنگی، مهمترین و مشخص ترین مظهر قومی و سریع الانتقال نشانه فرهنگی است که به سرعت تحت تاثیر پدیده های فرهنگ پذیری در بین جوامع گوناگون انسانی قرار می گیرد، حتی عده ای را عقیده بر آن است که استیلای فرهنگی و سلطه پذیری در وهله اول از طریق انتقال پوشاک صورت می گیرد و حتی می توان با تغییر پوشاک یک جامعه، نوع معیشت و شیوه تولید آنها را نیز دچار دگرگونی نمود و تحولاتی در ساختار زندگی اجتماعی آن جامعه ایجاد کرد ( مثل تغییر پوشاک تحمیلی توسط رضاخان در ایران و کمال آتاتورک در ترکیه ).
گروههای مختلف انسانی که در مناطق مختلف ایران زندگی می کنند و هر کدام دارای ویژگی های قومی برجسته ای هستند و تحت عوامل گوناگون از جمله اکولوژیکی منطقه قرار دارند تن پوش ویژه ای به تن دارند که در همان نگاه نخست قومیت، حوزه زندگی، زبان و سایر مشخصات فرهنگی و حتی مذهب و اشتغالات اصلی زندگی آنان را در ذهن بیننده تداعی می کند. شناخته شده ترین این اقوام عبارتنداز آذربایجانی، بلوچی، بختیاری، ترکمن ها، قراق ها، خراسانی ها، قشقائی ها، کردها، گیلای ها، لرها، مازندرانی ها و جنوبی ها.
ضمناً همانطور که گفته شد پوشاک در هر منطقه ای زمینه بسیار مناسبی جهت تاثیر و تاثر فرهنگی به حساب می آید. مثلا پوشاک زنان جنوب ایران که به پوشاک « بندری معروف است » متاثر از پوشش ساکنان کشورهای همجوار و شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس می باشد، زیرا مردم ناحیه جنوب ایران از دیر باز تا کنون ارتباطات دریایی با مردم کشورهای همجوار داشته و یا دریانوردانی از ملل مختلف بدلایل گوناگون در این ناحیه مستقر بوده اند، لذا پوشاک زنان و منطقه تا حد زیادی متاثر از نشانه های فرهنگی اقوام و ملل همجوار است، حتی نشانه هایی از پوشاک زنان هند و پاکستان را نیز در لباس زنان این منطقه می توان مشاهده کرد و بازمانده نشانه ای از ابتکار زنان پرتغالی را برای ممانعت از سوخت صورت و نوک بینی در اثر تابش شدید نور آفتاب در پوشش زنان بندری می توان ملاحظه کرد. بنابراین پوشاک یکی از نشانه های بارز فرهنگی است که همواره در معرض تغییر و تحولات قرار دارد. در شکل گیری و ترکیب پوشاک محلی هر قومی عوامل عمده زیر دخالت دارند:
1- مذهب
2- شرایط و عوامل طبیعی
3- نوع معیشت مسلط و فعالیت های جنبی تولید
4- منزلت اجتماعی
-----------------------------------------------------------------------
1- پوشاک بختیاری
ایل بختیاری در ناحیه ای بین اصفهان، خوزشتان، لرستان و فارس زندگی می کند. بختیاری ها کوچ نشینند و به دامپروری مشغولند. آنان علاوه بر دامپروری مشغولند. آنان علاوه بر دامپروری به کشاورزی نیز می پردازند.
پوشاک بانوان بختیاری عبارت است از یک کلاهک، یک عرق چین، روسری ئی به نام مینا، پیراهنی بلند و شلیته ی بلند و چین دار که به آن « تنبان » می گویند. آنان روی لباسهای خود « یل » می پوشند که نوعی قبا است. زنان بختیاری چادری توری بر سر و گیوه به پا می کنند.
2- پوشاک قشقایی
قشقایی ها از ایلات ساکن منطقه فارس هستند. قشقایی ها کوچ نشینند. مردانشان به دامپروری و پرورش اسب و زنانشان به قالیبافی اشتغال دارند.
پوشاک بانوان قشقایی عبارت است از کلاهکی شبیه به کلاهک بانوان بختیاری، یک روسری پارچه ای سه گوش و بزرگ توری به رنگهای سفید، زرد، یا کرم که قسمت جلوی آن را به شکل نیم دایره در می آورند، دستمالی به نام کلاغی که آن را دور سر و پیشانی می پیچند و با آن روسری را محکم می کنند، پیراهنی بلند که در دو طرف چاک دارد، « ارخالق » قشقایی که نوعی قباست و از پارچه های مخمل یا زری دوخته می شود و لبة آن نواردوزی می گردد، شلیته هایی پرچین و گلدار که به آنها تنبان می گویند و چند تا از آنها را روی هم می پوشند. تنبان رویی توری است و در حاشیة آن نوار مشکی پرچینی دوخته می شود. زنان قشقایی گیوه به پا می کنند.
3- پوشاک بندری
به ساحل نشینان جنوب ایران بندری می گویند. مردم کناره ساحلی دریای عمان و خلیج فارس اغلب به ماهی گیری اشتغالدارند. بعضی از آنان نیز کشاورزی می کنند. به کشت غلات و حبوبات و نیز خرما و مرکبات می پردازند. پوشاک بندری ها به دلیل هوای گرم و مرطوب سواحل دریای عمان و خلیج فارس سبک و نازک و گشاد است.
پوشاک بانوان بندری عبارت است از یک کلاه سه گوش آستردار، یک روسری توری به رنگهای مشکی و بنفش که بعضی از آنان ساده و بعضی دیگرشان زردوزی شده است، یک پیراهن نازک و گشاد که اغلب از پارچه مشکی و بنفش تیره تهیه می شود. یک شلوار که از دم پا تا زیر زانوی آن تنگ است و از پارچه ساتن یا اطلس دوخته می شود و میان ساق آن از پارچه چیت است. کفش زنان بندری معمولاً روباز است. آنان از چادر و نقاب نیز استفاده می کنند.
4- پوشاک بلوچی
بلوچ ها از دیرباز در شرق ایران، در جوار کشور پاکستان، سکونت داشته اند. آنان کشاورزی و دامداری می کنند و اکثراً چادرنشین اند. عده ای از ایشان نیز که در کنارة دریای عمان سکونت دارند به ماهیگیری می پردازند.
پوشاک بانوان بلوچی عبارت است از سربندی از پارچه معمولی یا مخمل، پیراهنی که اغلب از پارچه تیره تهیه می شود و جلوی سینه و جلوی دامن و سردست آن سوزن دوزی می گردد. شلواری که دمپای آن تنگ می باشد و معمولاً حاشیه آن سوزن دوزی و نوار دوزی شده است. قبای سوزن دوزی شده ( در قدیم این قبا را با دقت و حوصلة زیادی سوزن دوزی می کردند ولی امروزه از مقدار سوزن دوزی آن کاسته شده است. ) چادری که معمولاً از تور مشکی تهیه می شود، نوعی کفش محلی.
کنارة دریای خزر ناحیه ای است سر سبز و حاصلخیز که بیشتر مردم آنان به کشاورزی و دامپروری و صید ماهی می پردازند. زنان در این ناحیه نقش مهمی در کشت و زرع به عهده دارند. برنج، چای، پنبه، گندم و مرکبات از محصولات مهم این ناحیه سرسبز است. از میان لباسهای روستایی کناره دریای خزر پوشاک مازندرانی و گیلگی قاسم آبادی را انتخاب کرده ایم.
پوشاک مازندرانی عبارت است از یک لچک که پارچه ای سه گوش و سفید است، یک چارقد چهارگوش سفید که معمولاً آن را دولا می کنند و بر سر می نهند، پیراهنی که قد آن از زانو کوتاهتر است و در دو طرف چاک دارد، یک جلیقه، شلیته ای کوتاه که گلدار و پرچین است، شلوار مشکی و بلند، جوراب پشمی، و نوعی کفش محلی به نام « چوموش » که از چرم خام یک تکة قرمز تهیه می شود.
پوشاک گیلکی قاسم آبادی عبارت است از یک لچک مشکی که آن را به شکل خاصی دور سر می پیچند، چارقدی سفید، پیراهنی تا نیمه اندام که جلوی سینة آن چین دار و نواردوزی شده است، جلیقه یا یل یا کت ( امروزه جلیقه بیشتر از یل یا کت مرسوم است. ) ، تنبان (شلیته) بلند و چین داری که روی آن نوارهایی با رنگهای مختلف همراه با نوار مشکی می دوزند، و کفش محلی « چوموش ».
ترکمن های ایران در شرق مازندران، در دشت ترکمن صحرا، سکونت دارند. آنان به دامداری، کشاورزی، پرورش اسب، بافتن قالیچه، و تولید ابریشم اشتغال دارند.
پوشاک بانوان ترکمنی عبارت است از کلاهکی بزرگ و استوانه ای شکل، پیراهن بلند و ساده ای که اغلب به رنگ زرشکی، بنفش، و قرمز است، شلواری که دمپای آن تنگ و از پارچه ای مرغوب است و میانساق آن گشاد و از کرباس سفید است، قبایی بلند از جنس ابریشم که روی یقه، مچ، و حاشیه های دیگر آن را سوزن دوزی می کنند، روسری و چارقدی به اندازة یک چادر که لبه های آن ریش دار است، جوراب پشمی، و کفشی از چرم خام.
کردها از طوایف قدیمی ایرانی هستند که در غرب ایران، در کردستان و باختران و آذربایجان غربی، سکونت دارند. بیشتر کردها در روستاها به سر می برند و به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند. آنان به طوایف متعددی تقسیم می شوند که هر یک از این طوایف دارای پوشاک خاص خود می باشد. ما از این لباسها پوشاک زنان کرد باختران را برای شما انتخاب کرده ایم.
پوشاک بانوان کرد باخترانی عبارت است از یک سربند که شامل چندین دستمال کلاغی ریش دار است، زیر پوش بلند و ساده، پیراهن بلند و گشادی که معمولاً از پارچه های گلدار تهیه می شود، جلیقه یا یلی که آن را نوار دوزی و سکه دوزی می کنند، قبای بلند که معمولاً آن را از پارچه های مخمل رنگی تهیه می کنند، شلوار کردی که پرچین و گشاد است، و گیوة باخترانی که دستباف و رنگین است.
ابیانه دهی است در استان اصفهان، در نزدیکی شهر کاشان، که در کوهپایه های کنارة کویر واقع شده است. مردم این ده به کشت گندم و جو و میوه هایی مثل سیب و گلابی و همچنین به پرورش دام اشتغال دارند. لباس زنان ابیانه ای را به مثابة نمونه ای از پوشاک زنان روستایی کوهپایه های کنارة کویر انتخاب کرده ایم.
پوشاک بانوان ابیانه ای عبارت است از یک روسری چارگوش گلدار و ریش دار، پیراهنی که روی سینة آن تکه دوزی می شود، یلی که معمولاً از پارچه متقال تهیه می شود و حاشیة آن نوار دوزی می گردد، شلیتة چین داری که معمولاً به رنگ مشکی است، و گیوة سفید.
این لباس را بانوان شرق خراسان می پوشند. شرق خراسان منطقة وسیعی در نوار مرزی است که از شمال سیستان تا تربت جام امتداد دارد.
مردم این ناحیه بیشتر به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند. انواع غلع، علوفه، میوه، و سبزی در شرق خراسان پرورش داده می شود. انگور، خربزه، هلو، و گلابی خراسان معروف است.
پوشاک بانوان شرق خراسان عبارت است از چارقدی بزرگ و سفید که با یک دستمال کلاغی به دور سر محکم می شود، پیراهنی که معمولاً به رنگ قرمز ساده است، شلوار گشاد و پرچینی که پهنای پارچه کمر آن به شش متر می رسد و معمولاً سفید یا قرمز است، جلیقه ای از مخمل، و نوعی نعلین که در بیرجند دوخته می شود.
برگرفته از سایت : http://www.asemankafinet.ir
